5 maja obchodzimy Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych oraz Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. To okazja, aby zwrócić uwagę społeczeństwa na problemy i wyzwania z jakimi mierzą się osoby z niepełnosprawnościami w codziennym życiu i pracy zawodowej. Jest także dniem manifestowania tolerancji i równouprawnienia, w którym warto przypomnieć, że każdy z nas ma równe prawa do aktywnego udziału w życiu społecznym, rodzinnym oraz zawodowym.
To święto, corocznie obchodzone w Europie, zainicjowano we Francji na początku lat 90. ubiegłego wieku, jako dzień godności osób niepełnosprawnych, aby pokazać bariery, z którymi się borykają i zamanifestować sprzeciw wobec dyskryminacji osób z niepełnosprawnościami w pracy, w urzędzie oraz w życiu codziennym.
Czym jest dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność?
Osoby z niepełnosprawnościami są narażone na doświadczanie dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej. „Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność ma miejsce, kiedy osoba, z powodu swojej niepełnosprawności, traktowana jest gorzej niż inna osoba w podobnej sytuacji. Wtedy mamy do czynienia z dyskryminacją bezpośrednią. Natomiast dyskryminacja pośrednia to sytuacja, gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka stawiają w szczególnie niekorzystnej sytuacji osoby niepełnosprawne w porównaniu do innych osób. Ponadto jako dyskryminację uważa się wszelkie niepożądane zachowania związane z niepełnosprawnością, których celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby i stworzenie onieśmielającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery.”[1] Warto zastanowić się czy w naszym życiu lub pracy nie stwarzamy sytuacji, które można zakwalifikować jako dyskryminację bezpośrednią lub pośrednią ze względu na niepełnosprawność.
W Polsce rośnie liczba osób z niepełnosprawnościami
Według danych z ostatniego spisu ludności przeprowadzonego w 2021 roku, 14,3% ogólnej populacji Polski – niemal 5,5 mln, to osoby z niepełnosprawnościami. Stanowi to wzrost o 16,0% w stosunku do roku 2011. W tym czasie zwiększyła się zarówno liczba osób posiadających prawne orzeczenie potwierdzające niepełnoprawność (niepełnosprawni prawnie) – o 10,8%, jak również liczba osób niepełnosprawnych tylko biologicznie (tzn. nie posiadających prawnego orzeczenia stwierdzającego niepełnosprawność, natomiast deklarujących odczuwanie ograniczenia sprawności) – o 26,2%. W ogólnej liczbie osób z niepełnosprawnościami 63,7% to niepełnosprawni prawnie[2], widać jednak, że w latach 2011-2021 szybciej rosła liczba osób niepełnoprawnych biologicznie. Ten proces może być związany ze starzeniem się polskiego społeczeństwa, a także z pewnym ograniczeniem aktywności fizycznej z powodu pandemii, ale też szerzenia się złych nawyków (jak np. stacjonarne spędzanie zbyt dużo czasu przed telewizorem, komputerem lub z telefonem) prowadzących do wielu schorzeń.
Tylko co piąta osoba z niepełnosprawnościami na rynku pracy
Uwzględniając ludność naszego kraju w wieku 15 lat i więcej (ponad 32 mln), osoby z niepełnosprawnościami stanowią ponad 16%, tj. niemal 5,2 mln osób. Nieco ponad 21% z nich to osoby pracujące, a niemal wszyscy pozostali (76%) to osoby bierne zawodowo. Warto zwrócić uwagę, że spośród ponad 5,2 mln osób z niepełnosprawnościami w Polsce, ponad 4 mln to osoby odczuwające umiarkowane ograniczenie sprawności (2,7 mln) i nieposiadające ograniczeń (1,3 mln), a pracujący w tych grapach to jedynie odpowiednio 23,6% oraz 27,7%.[3] Szacuje się, że przynajmniej 1 mln spośród nich mogłoby wypełnić przewidywaną lukę zatrudnienia, która do 2025 roku ma wynieść ok. 1,5 mln osób.
Koalicja na rzecz zwiększenia zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami
W Unii Europejskiej 50% osób z niepełnosprawnościami znajduje zatrudnienie, w Polsce wskaźnik ten jest znacznie niższy. Fundacja Aktywizacja postanowiła podjąć działania w celu zmiany tej sytuacji. Kierując się najnowszymi trendami w branży HR oraz ponad 30-letnim doświadczeniem w pracy z firmami zatrudniającymi osoby z niepełnosprawnościami postanowiła wspólnie z innymi organizacjami pozarządowymi, biznesem i administracją rządową stworzyć koalicję na rzecz istotnego – ilościowego i jakościowego – wzrostu zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy w Polsce do poziomu 40% w 2030 roku. W ramach Partnerstwa Inclu(vi)sion zaprosiła do współpracy różne podmioty i instytucje, dla których wizja otwartego rynku pracy dla osób z niepełnosprawnościami jest ważna i ciekawa. Program Przedsiębiorstwo Fair Play przystąpił do partnerstwa rok temu i aktywnie uczestniczy w jego działaniach.
Przedsiębiorstwa Fair Play zatrudniają i wspierają osoby z niepełnosprawnościami
Wzorcowe podejście do aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami prezentują wieloletni laureaci programu Przedsiębiorstwo Fair Play, np. Spółdzielnia Inwalidów ZGODA z Konstantynowa Łódzkiego (producent środków ochrony indywidualnej, w tym półmasek filtrujących, dzianych rękawic ochronnych, ochraniaczy przedramienia, bielizny zawodowej, odzieży ostrzegawczej oraz sorbentów polipropylenowych) oraz NOVOL Sp. z o.o. z Komornik (największy polski producent wysokojakościowych materiałów z zakresu lakiernictwa, napraw oraz zabezpieczeń dla przemysłu samochodowego, budowlanego i szkutnictwa), który w 2000 roku stworzył w Luboniu unikatowy w skali kraju oddział Manu Service. Wówczas 30 osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi znalazło w nim zatrudnienie, a obecnie pracuje tam około 50 osób.[4]
Spółdzielnia Inwalidów ZGODA to przykład przedsiębiorstwa, które od powstania w 1951 roku stale zatrudnia osoby z niepełnosprawnościami. Aktualnie zespół firmy liczy około 170 osób, a odsetek pracowników i pracowniczek z niepełnosprawnościami (w tym intelektualnymi) wynosi około 70%. Poza umożliwianiem im rehabilitacji przez pracę, spółdzielnia w wyjątkowy sposób dba o zróżnicowanie form integracji społecznej swoich pracowników. Z czasem w strukturze organizacyjnej firmy znalazł się m.in. Klub Honorowych Dawców Krwi im. Jana Grzelczaka (działający do dzisiaj, choć obecnie pod auspicjami władz miasta), Przychodnia Rehabilitacyjna (przekształcona w Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej), Warsztaty Terapii Zajęciowej (WZT), dzięki czemu 40 osób głęboko upośledzonych, niemogących podjąć zatrudnienia zostało objętych rehabilitacją medyczną, zawodową i społeczną. Od 2016 r. WZT są prowadzone przez Stowarzyszenie „Czuję Sercem” utworzone przy dużym udziale spółdzielni i od 2004 roku systematycznie przez nią wspierane. Od ponad 40 lat spółdzielnia współpracuje z Zespołem Szkół Specjalnych nr 4 w Konstantynowie Łódzkim (wcześniej Szkołą Specjalną) wspierając tę placówkę finansowo, a także umożliwiając jej podopiecznym odbywanie praktyk oraz podjęcie pracy.
Setki miejsc pracy osobom z niepełnosprawnościami z całego kraju zapewnia PPU „CZA-TA” Niciak Sp. J. z Piotrkowa Trybunalskiego. Ta spółka o statusie zakładu pracy chronionej świadcząca usługi w zakresie ochrony i patrolowania oraz sprzątania budynków wszelkiego typu, utrzymania terenów zielonych, a także agencja pracy zatrudnia 1550 pracowników. 90% z nich to osoby niepełnosprawne, w tym intelektualnie. Firma zapewnia załodze atrakcyjny pakiet benefitów, m.in. rehabilitację, badania, wyjazdy rehabilitacyjne, nieoprocentowane pożyczki na zakup sprzętu rehabilitacyjnego, opiekę lekarską i stałą opiekę pielęgniarską, specjalne pokoje socjalne z pełnym wyposażeniem, zapomogi losowe, pożyczki mieszkaniowe o niskim oprocentowaniu, dofinansowanie wypoczynku dorosłych i dzieci. Poza tym przedsiębiorstwo wspiera integrację pracowników – dofinansowuje kilkudniowe wycieczki (np. do Pragi, Budapesztu, Paryża, Włoch, Amsterdamu, Drezna, Kopenhagi), bilety na koncerty, do teatru, organizuje wigilie firmowe oraz co roku święto Cza-Ty. PPU „CZA-TA” Niciak Sp. J. dba także o rozwój zawodowy kadry zapewniając szkolenia, a także ułatwienia umożliwiające wykonywanie obowiązków zawodowych przez osoby z ograniczeniami sprawności. Pracownicy doceniają również dobrą atmosferę i uwzględnianie ich głosu w podejmowaniu dotyczących ich decyzji.
Przedsiębiorstwo Zaopatrzenia Gastronomicznego PERFECT PLUS Sp. z o.o. z Łodzi (producent wyrobów garmażeryjnych mięsnych i warzywnych, usługi biura rachunkowego) przez wiele lat zatrudniało głównie osoby z niepełnosprawnościami będąc zakładem pracy chronionej. Pracownicy korzystali wówczas z różnych udogodnień poprawiających ich sytuację. Mimo, że firma już nie posiada statusu zakładu pracy chronionej od kilku lat, nadal 25% załogi to osoby z niepełnosprawnościami. Dzięki pracy zyskują poczucie niezależności i samodzielności, co z kolei może podnieść ich samoocenę i poczucie własnej wartości.
Do aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami przyczynia się także R-GOL Sp. z o.o. z Ostródy – największy sklep piłkarski w Polsce, angażując się we wspieranie ich i zatrudniając osoby niesłyszące. Firma wspiera pracowników w ich rozwoju, oferuje bardzo przyjazne warunki pracy i stwarza atmosferę, w której każdy czuje się ważnym członkiem R-Drużyny. Jednocześnie stara się tak zarządzać kapitałem ludzkim, aby wspierać pracowników w rozwoju pasji i balansować odpowiednio zaangażowanie w pracę z życiem prywatnym.
Z badań przeprowadzonych w 2023 r.[5] przez Fundację Aktywizacja wynika, że przedsiębiorstwa, które zdecydowały się na zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami, podkreślają, że było to działanie słuszne. 79% firm stwierdziło, że osoby te pracowały sumiennie i efektywnie, a 56% – że obecność osób z niepełnosprawnościami dobrze wpływała na funkcjonowanie zespołu.
Przedsiębiorstwa Fair Play pomagają godnie żyć osobom z niepełnosprawnościami
Społeczna odpowiedzialność laureatów programu Przedsiębiorstwa Fair Play obejmuje wiele obszarów. Jednym z nich jest również pomoc osobom pokrzywdzonym przez los. Bardzo często firmy pomagają bezpośrednio osobom indywidualnym w leczeniu i rehabilitacji, ale też wiele przedsiębiorstw wspiera akcje charytatywne i organizacje działające na rzecz dzieci i osób dorosłych z niepełnosprawnościami. Wśród nich są m.in.: BAMA LOGISTICS Sp. z o.o. z Kozłowa świadcząca usługi transportowe (firma m.in. przekazała darowizny na rzecz Fundacji Gorąca Cegła wspierającej leczenie osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych), producent pasz dla zwierząt gospodarskich i ryb CARGILL POLAND Sp. z o.o. Oddział w Kiszkowie (dofinansowujący Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym w Kiszkowie oraz Towarzystwo Walki z Mukowiscydozą); Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „BIUROMAX-BALCER” Sp. z o.o. z Bydgoszczy zapewniające dzierżawę, sprzedaż i serwis sprzętu, urządzeń i oprogramowania IT, które darowizną wspomogło działalność Stowarzyszenia na Rzecz Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej „Zawsze Razem”.
Producent betonowych wyrobów budowlanych Przedsiębiorstwo Prefabrykacji Górniczej „PREFROW” Sp. o.o. z Rybnika darowiznami wspiera m.in. niepełnosprawnych artystów malujących rękami i nogami zrzeszonych w AMUN, podopiecznych Fundacji na rzecz Osób Niewidomych i Niepełnosprawnych „POMÓŻ i TY”, a także Ośrodka Rehabilitacyjnego w Rybniku. Ci ostatni dzięki firmie mogli uczestniczyć w widowisku „W Krainie Zimlandii” wystawionym przez Teatr Za Jeden Uśmiech.
Dzięki Zakładowi Rozbioru i Pakowania Mięsa „MOGRAL” Grzegorz Grabowski z Powiercia niepełnosprawne dzieci otrzymują potrzebny im sprzęt (np. protezy, ortezy, wózki inwalidzkie), mogą się rehabilitować i poprawiać stan swojego zdrowia za pośrednictwem takich organizacji, jak Fundacje: Słoneczna Nadzieja, Wspólna Nadzieja, Szlachetny Gest i Fundacja Koniczynka czy Stowarzyszenie Kolska Trójka. Z kolei producent opakowań i materiałów POS TFP-GRAFIKA Sp. z o.o. ze Śremu pomaga niepełnosprawnym dzieciom i ich rodzinom, którymi opiekuje się lokalne Stowarzyszenie Jasny Horyzont.
Bezinteresowną pomoc osobom w potrzebie od wielu lat świadczy również firma oferująca armaturę przemysłową ATMOMAT Szatkowski, Ryniec Spółka Jawna z Włocławka i jej Właściciele. Systematycznie wspierają oni szkołę podstawową dla dzieci z niepełnosprawnościami we Włocławku oraz inicjatywy podejmowane m.in. przez CARITAS czy Stowarzyszenie OLIGO opiekujące się dziećmi i dorosłymi z niepełnosprawnościami. Także EURO-TRUCK Sp. z o.o. z Mrokowa (zapewniająca kompleksową obsługę w zakresie sprzedaży, serwisu i wynajmu środków transportu) systematycznie wspiera organizacje pomagające dzieciom i dorosłym osobom niepełnosprawnym i będącym w trudnej sytuacji życiowej. Od wielu lat firma świadczy transporty dzieł sztuki na aukcje charytatywne organizowane przez Fundację SYNAPSIS w Muzeum Narodowym i pomaga przy ich organizacji. Zapewnia również transporty w wielu innych sytuacjach, a także uczestniczy w aukcjach dzieł sztuki i licytuje na rzecz Fundacji. Dochód z tych aukcji jest przeznaczany na dofinansowanie terapii dzieci i dorosłych w spektrum autyzmu. Ponadto spółka systematycznie wspiera podopiecznych np. Szlachetnej Paczki, Fundacji Szlachetny Gest (poprzez udział w programie pomocy dzieciom z niepełnosprawnościami), Fundacji WOŚP (uczestnicząc w licytacjach, a ostatnio wystawiła na aukcję WOŚP przejażdżkę ciężarówką), jak również zapewnia indywidualne wsparcie finansowe podopiecznym np. AMUN czy Fundacji na rzecz Osób Niewidomych i Niepełnosprawnych „POMÓŻ i TY”.
Z kolei producent win TiM S.A. z Bielska-Białej jest jednym z fundatorów budowy i rozwoju Ośrodka Edukacyjno-Rehabilitacyjno-Wychowawczego w Ustroniu, który prowadzi m.in. terapię dla dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, autyzmem, zespołem Downa, wodogłowiem, wadami rozwojowymi, chorobami metabolicznymi, poważnymi wadami genetycznymi. Firma stale wspiera finansowo działalność Ośrodka oraz organizuje różne wydarzenia dla podopiecznych, jak np. Mikołajki. TiM S.A. również wspiera Projekt Zuza świadczącemu pomoc dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnością wychowującym się w rodzinach zastępczych, adopcyjnych i placówkach opiekuńczych.
Aktywność i jakość życia osób z niepełnosprawnościami wspiera też Przedsiębiorstwo Wielobranżowe STALEX Ireneusz Kaczorowski z Bydgoszczy oferujące wyroby hutnicze. Firma jest wieloletnim sponsorem Integracyjnego Mityngu Pływackiego Osób Niepełnosprawnych organizowanego przez Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji w Osielsku. W rozwijaniu pasji osób z niepełnosprawnościami pomaga również NESTRO PPHU Sp. z o.o. ze Starego Olesna – oferująca usługi projektowania i sprzedaży systemów odpylania oraz filtrowania powietrza w zakładach przemysłowych. Spółka współpracując z Warsztatami Terapii Zajęciowej w Uszycach pomogła przy realizacji programu MasterChief II dla niepełnosprawnych.
***
Przykładów działań Przedsiębiorstw Fair Play skierowanych do osób dorosłych i dzieci z niepełnosprawnościami jest dużo więcej i nie sposób przedstawić je wszystkie, a ponadto przedsiębiorcy nie zawsze je ujawniają. Bardzo wiele firm na stałe wpisało do swoich kalendarzy zaangażowanie w tak znane akcje, jak doroczny finał Fundacji WOŚP czy zbiórki w ramach Szlachetnej Paczki. Z pewnością dzięki temu bariery i ograniczenia, jakich doświadczają osoby z niepełnosprawnościami i ich opiekunowie, są choć trochę mniejsze.
Pokazane przykłady wyrównywania życiowych i zawodowych szans osób z niepełnosprawnościami przez laureatów programu Przedsiębiorstwo Fair Play są wzorem do naśladowania, a także wyzwaniem do ciągłej zmiany otaczającej nas rzeczywistości, aby otaczający nas świat był miejsce przyjaznym, w którym każdy będzie miał szansę na godne życie i rozwój osobisty.
[1] Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych oraz Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, niepelnosprawni.gov.pl , 5.01.2021, https://niepelnosprawni.gov.pl/a,1218,dzien-walki-z-dyskryminacja-osob-niepelnosprawnych-oraz-dzien-godnosci-osob-z-niepelnosprawnoscia-intelektualna
[2] Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021. Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna w świetle wyników NSP 2021, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2023.
[3] Narodowy Spis Powszechny Ludności (…), op.cit.
[4] Więcej na temat działań Spółdzielni Inwalidów ZGODA i NOVOL Sp. z o.o. można przeczytać w: Społeczna odpowiedzialność biznesu w stuleciu niepodległości Polski. Wkład etycznych przedsiębiorstw w umacnianie polskiej suwerenności gospodarczej, Fundacja „Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym”, Warszawa, 2018.
[5] A. Gawska, S. Daniłowska, Inclu(vi)sion. Co pracodawcy w Polsce myślą o zatrudnianiu osób z niepełnosprawnościami?, Fundacja Aktywizacja, Warszawa, kwiecień 2023.
